De kracht van de kaft

Simon Stevens via the Atlantic

Als jij 'Afrika' in één beeld zou moeten vangen, wat zou je dan kiezen? Nou, uitgevers weten het wel: een oranje lucht en een acaciaboom op de savanne. Een aantal weken geleden kwam de blog Africa is a Country met een artikel over de eenzijdige boekkaften voor literatuur dat zich ergens in Afrika afspeelde. Een Twitteraar merkte op: het is duidelijk dat de beeldvorming van Afrika voornamelijk zijn oorsprong vindt in The Lion King. Maar niet alleen het continent Afrika: ook boeken over Islam worden in overvloed afgebeeld met besluierde vrouwen. Waarom eigenlijk?



Net als andere grote Amerikaanse mediawebsites, ging the Atlantic erachteraan, en interviewde een gerenommeerde bookkaftenontwerper over dit onderwerp. Zijn verklaring? Luiheid. De ontwerpers weten nou eenmaal niet zoveel van de diversiteit van het continent Afrika (of het Midden-Oosten, of Azië), en kiezen de makkelijkste weg, wat dus blijkbaar de boom en de zon is. Die luiheid staat niet op zichzelf, maar is geworteld in eeuwenlange orientalistische, koloniale representaties van het continent. In zijn baanbrekende werk Orientalism maakte Edward Said dit argument ook: het Westen kon de Orient (het Midden-Oosten) in een achtergestelde positie drukken door het te representeren als achtergesteld, exotisch, en magisch.

via

Waar denk je aan als je aan India denkt? Als ik eerlijk ben, denk ik aan olifanten, hindoeistische tempels, en saris. Hoewel dit natuurlijk onderdeel is van de Indiase cultuur, is het een eenzijdig beeld van het land, wat ook een bloeiende ICT sector heeft, de grootste filmsector van de wereld bedrijft en een opkomende wereldmacht is. Net zoals landen in Afrika niet alleen bestaan uit een wildernis van acaciabomen en zonsondergangen (en net zomin puur en alleen uit kinderen met grote ogen en bolle buiken). Maar deze representaties die we in het Westen of the global North dagelijks voorgeschoteld krijgen houden een bepaalde hierarchische relatie in stand: wij, het moderne en machtige Westen, en zij, de spannende, exotische, maar onontwikkelde Ander.

Wat ik aan deze boekcovers zo interessant vind, is ook het onderliggende kapitalisme dat deze relatie met man en macht in stand houdt. Ook al zegt een Engels spreekwoord dat je nooit een boek mag beoordelen omwille van zijn kaft, weten uitgeverijen dat dit voor veel mensen toch een reden is om een boek op te pakken. Een kaft geeft meestal op één of andere manier aan waar het boek over gaat, dus moet er iets worden gekozen dat dit in één beeld duidelijk maakt aan de koper. Het komt dus niet alleen door de boekkaftontwerpers dat de kaften zo eenzijdig zijn, maar ook door de kapitalistische insteek van uitgeverijen die willen cashen op de overheersende beeldvorming die 'wij' van Afrika of een ander continent hebben. Zo wordt dus die beeldvorming in stand gehouden.

Een ander voorbeeld. Onlangs heb ik het boek Half of a Yellow Sun van de Nigeriaanse auteur Chimamda Ngozi Adichie uitgelezen. Het boek is een liefdesverhaal van twee stellen en een ontwikkelingsroman van een plattelandsjongen dat zich afspeeld tegen de Nigeraanse burgeroorlog in de jaren '60. De hoofdpersonen in de boeken van de auteur staan meestal sterke zwarte vrouwen centraal. Zullen we raden wat er op de voorkant van het boek staat?

via

Juist, een zwarte vrouw. Maar niet zomaar eentje: een "soulful-black-woman-with-colourful-smudges", zoals een Twitteraar het omschreef. Weer is een traditioneel, exotisch beeld gecreëerd, terwijl de meeste hoofdpersonen uit het boek afkomstig zijn uit de Nigeriaanse bovenklasse. Haar andere boeken volgen hetzelfde voorbeeld.

Een paar weken nadat ik het boek had uitgelezen, ging ik met vriendinnen naar de filmversie van Half of a Yellow Sun. Naast het feit dat de film nogal tegenviel (ik vond het acteerwerk nogal tegenvallen, en de verhaallijn van Ugwu, de plattelandsjongen die in het boek een hele aparte ontwikkeling doormaakt heeft slechts een bijrol), was ik eerste niet helemaal tevreden met de filmposters die hier in London de film adverteerden. Ging de boek en de film niet over de destructieve en hartverscheurende kracht van de oorlog? Waarom dan die blije koppels steeds?

via

Hoewel ook bij deze posters niet ontkomt aan de oranje zon en de acaciabomen, heb ik mijn mening ietwat bijgesteld. De Nigeriaanse burgeroorlog was getekend door hongersnood en armoede, wat ook zorgvuldig werd uitgemeten in de Westerse media door dikbuikige kindertjes te laten zien. Wat wel leuk is aan deze posters is dat het een gelukkig beeld van Nigeria laat zien, wat misschien een fijn alternatief is. Maar ik ben er nog niet helemaal over uit.